Ang «Hinilawod» ay isa sa mga pinakamatandang epiko sa Pilipinas, nagmula sa mga Sulod ng Panay Island. Ito ay isang mahabang kwento ng pakikipagsapalaran, kabayanihan, at pagmamahalan, at kinikilala bilang isang obra maestra ng oral na tradisyon ng mga Pilipino.
Unang Bahagi: Ang Pagsilang ng Tatlong Bayani
Noong unang panahon, ang bayan ng Halawod ay pinamumunuan ng isang datu na nagngangalang Paubari. Ang kanyang asawang si Alunsina, na kilala rin bilang Laun Sina, ay isang diyosa. Ang kanilang pagmamahalan ay nagbunga ng tatlong anak na lalaki: sina Labaw Donggon, Humadapnon, at Dumalapdap.
Paglalakbay ni Labaw Donggon
Nang lumaki na si Labaw Donggon, nagdesisyon siyang maghanap ng mapapangasawa. Nabalitaan niya ang kagandahan ni Anggoy Ginbitinan, anak ni Manalintad, isang halimaw. Sa kabila ng babala ng kanyang ina, nagpunta si Labaw Donggon sa kaharian ni Manalintad. Nagtagumpay siya sa kanyang laban sa halimaw at naiuwi si Anggoy Ginbitinan bilang kanyang asawa.
Ngunit hindi pa nakuntento si Labaw Donggon. Nabalitaan niya ang kagandahan ni Anggoy Doronoon, anak ng isang mayamang datu sa Tarambang Buriraw. Muling naglakbay si Labaw Donggon at matagumpay na nakuha si Anggoy Doronoon bilang ikalawang asawa.
Hindi nagtagal, narinig ni Labaw Donggon ang tungkol kay Nagmalitong Yawa Sinagmaling Diwata, ang anak ni Saragnayan, ang diyos ng kadiliman. Siya ang pinakamaganda sa lahat ng kababaihan, at muling nagpunta si Labaw Donggon upang siya ay pakasalan. Ngunit hindi nagtagumpay si Labaw Donggon sa pagkakataong ito; natalo siya ni Saragnayan at siya ay nabilanggo sa ilalim ng lupa.
Pagliligtas kay Labaw Donggon
Nang malaman ng kanyang mga kapatid na sina Humadapnon at Dumalapdap ang nangyari, nagdesisyon silang iligtas si Labaw Donggon. Si Humadapnon ang unang naglakbay upang hanapin ang kanyang nakatatandang kapatid. Sa kanyang paglalakbay, hinarap niya ang maraming pagsubok at kalaban, kabilang ang mga halimaw at mga masasamang espiritu.
Nakilala ni Humadapnon si Nagmalitong Yawa Sinagmaling Diwata, at sa tulong niya at ng ibang mga diyos, nagtagumpay si Humadapnon na talunin si Saragnayan at iligtas si Labaw Donggon. Matapos ang kanilang tagumpay, nagpasya si Humadapnon na pakasalan si Nagmalitong Yawa Sinagmaling Diwata.
Pakikipagsapalaran ni Dumalapdap
Habang si Humadapnon ay nasa kanyang paglalakbay, si Dumalapdap naman ay nagpunta sa iba’t ibang lugar upang hanapin ang isang napakagandang babae na kanyang pakakasalan. Hinarap niya ang isang dambuhalang halimaw na nagngangalang Uyutang, na mayroong isang matalim na sipit na kayang pumutol ng kahit ano.
Matapos ang isang matindi at mahabang labanan, nagtagumpay si Dumalapdap sa pagpatay kay Uyutang. Sa kanyang pagbabalik, nagdala siya ng kapayapaan sa kanilang bayan at nagdala ng kasaganaan sa kanilang pamilya.
Pagbabalik sa Halawod
Nang makabalik ang tatlong bayani sa Halawod, nagdiwang ang buong bayan. Pinamunuan nila ang kanilang mga nasasakupan nang may karunungan at katapangan. Si Labaw Donggon ay namuhay nang mapayapa kasama ang kanyang mga asawa. Si Humadapnon ay pinamunuan ang kanyang kaharian kasama si Nagmalitong Yawa Sinagmaling Diwata. Samantala, si Dumalapdap ay nanirahan nang tahimik kasama ang kanyang pamilya at nagpatuloy sa pagtulong sa kanyang mga kababayan.
Pagtatapos
Ang epiko ng «Hinilawod» ay nagtapos sa isang masayang pagsasama-sama ng pamilya ni Paubari. Ipinapakita nito ang halaga ng pagkakaisa, tapang, at paggalang sa mga diyos. Ang kwento ng tatlong bayani na sina Labaw Donggon, Humadapnon, at Dumalapdap ay nananatiling bahagi ng mayamang kultura at kasaysayan ng mga taga-Panay, at patuloy na isinasalaysay sa bawat henerasyon.
